Soạn bài Tây Tiến SGK Ngữ văn 12 tập 1 Kết nối tri thức

Nội dung chính

Trước khi đọc

Trả lời Câu hỏi Trước khi đọc trang 44 SGK Văn 12 Kết nối tri thức

Bạn đã học, đã đọc những bài thơ nào viết về đề tài người lính cách mạng Việt Nam? Đọc diễn cảm một đoạn thơ mà bạn yêu thích

Phương pháp giải:

Gợi nhớ lại kiến thức văn học đã được học về đề tài người lính cách mạng Việt Nam

Lời giải chi tiết:

Cách 1

Một số bài thơ viết về đề tài người lính cách mạng Việt Nam 

+ Đồng chí – Chính Hữu 

+ Bài thơ về tiểu đội xe không kính – Phạm Tiến Duật 

+ Ánh trăng – Nguyễn Duy 

Trong khi đọc 1

Trả lời Câu hỏi 1 Trong khi đọc trang 45 SGK Văn 12 Kết nối tri thức

Chú ý: 

- Hình ảnh khơi nguồn cảm xúc

- Các từ ngữ gợi bối cảnh không gian và ấn tượng về đoàn quân Tây Tiến

Phương pháp giải:

Đọc kĩ bài thơ tìm ra các hình ảnh khơi nguồn cảm xúc, các từ ngữ gợi bối cảnh không gian, vận dụng tri thức Ngữ văn để nhận diện

Lời giải chi tiết:

Cách 1

- Hình ảnh khơi nguồn cảm xúc: Sông Mã

- Các từ ngữ gợi bối cảnh không gian và ấn tượng về đoàn quân Tây Tiến:

+"Xa rồi": Thể hiện sự chia ly, cách biệt về không gian và thời gian.

+ "Nhớ chơi vơi": Nỗi nhớ da diết, không thể kìm nén.

+ "Sương lấp": Khung cảnh mờ mịt, che phủ cả đoàn quân.

+ "Đoàn quân mỏi": Hình ảnh đoàn quân Tây Tiến đang hành quân trong điều kiện gian khổ, mệt mỏi.

+ "Hoa về trong đêm hơi": Bức tranh thiên nhiên thơ mộng, lãng mạn.

 * Ấn tượng về đoàn quân Tây Tiến:

+ Giọng điệu bi tráng, thể hiện niềm tự hào và nỗi nhớ về một thời đã qua.

+ "Tây Tiến ơi": Lời gọi cất lên thể hiện sự gắn bó, đồng cam cộng khổ của tác giả với đoàn quân.

+ Nỗi nhớ da diết về thiên nhiên hùng vĩ, hoang vu và con người Tây Bắc.

+ "Nhớ chơi vơi": Nỗi nhớ không thể kìm nén, thể hiện sự gắn bó sâu nặng với mảnh đất Tây Bắc.

+ "Đoàn quân mỏi": Thể hiện sự kiên cường, bất khuất của người lính Tây Tiến.

+ "Mường Lát hoa về trong đêm hơi": Vẻ đẹp thơ mộng, lãng mạn của đoàn quân Tây Tiến.

Trong khi đọc 2

Trả lời Câu hỏi 2 Trong khi đọc trang 45 SGK Văn 12 Kết nối tri thức

Nhận diện các yếu tố: nhịp điệu, nhạc điệu, đối và những từ kết hợp khác lạ trong đoạn thơ. 

Phương pháp giải:

Đọc kĩ bài thơ, chú ý những hình ảnh độc đáo, vận dụng kiến thức về việc xác định nhịp điệu, nhạc điệu…trong đoạn thơ.

Lời giải chi tiết:

Cách 1

- Nhịp điệu: Sử dụng câu thơ toàn thanh trắc hoặc thanh bằng tạo cảm giác về sự gân guốc, khúc khuỷu, hiểm trở của dãy núi hoặc cảm giác bình yên của hình ảnh ngôi nhà trong mưa (Dốc lên khúc khuỷu, dốc thăm thẳm; Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi). Nhịp thơ chủ yếu là nhịp 4/3, 2/2/3.

- Sử dụng biện pháp đối:

+ Đối hình ảnh trong một câu thơ: Ngàn thước lên cao, ngàn thước xuống.

+ Đối hình ảnh trong đoạn thơ: Hình ảnh thiên nhiên dữ dội và hình ảnh sinh hoạt của người dân bình yên.

+ Đối thanh điệu: Dốc lên khúc khuỷu, dốc thăm thẳm và Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi.

- Sử dụng các từ láy có sức biểu cảm cao: chơi vơi, khúc khuỷu, thăm thẳm.

- Vần: đa dạng, kết hợp các vần lưng, vần chân liền, vần chân cách

Trong khi đọc 3

Trả lời Câu hỏi 3 Trong khi đọc trang 45 SGK Văn 12 Kết nối tri thức

Chú ý hình ảnh gây ấn tượng về thiên nhiên và con người miền Tây Bắc.

Phương pháp giải:

Đọc kĩ bài thơ chú ý những hình ảnh được sử dụng trong thơ.

Lời giải chi tiết:

Cách 1

Các hình ảnh gây ấn tượng về thiên nhiên và con người Tây Bắc: 

+ Hội đuốc hoa

+ Em xiêm áo, nàng e ấp

+ Chiều sương

+ Hồn lau

+ Dáng người trên độc mộc

+ Hoa đong đưa 

Trong khi đọc 4

Trả lời Câu hỏi 4 Trong khi đọc trang 46 SGK Văn 12 Kết nối tri thức

Hình dung dáng vẻ, tư thế, cốt cách của đoàn binh Tây Tiến

Phương pháp giải:

Sử dụng khả năng tưởng tượng, liên kết với các hình ảnh được miêu tả trong bài thơ để hình dung về dáng vẻ, tư thế, cốt cách của đoàn binh Tây Tiến

Lời giải chi tiết:

Cách 1

- Tác giả đối mặt trực diện với sự thật: cảnh cơ cực, cái chết ("Tóc không mọc", "quần xanh như lá", "rải rác biên cương mộ viễn xứ", "áo bào thay chiếu anh về đất"...).

- Cảm hứng lãng mạn đã làm tan biến những khổ cực, sự lạc lõng, và bi thảm, tạo nên ở người lính Tây Tiến một vẻ đẹp oai hùng, dữ dội, vừa uy nghi và hào hoa. 

Sau khi đọc 5

Trả lời Câu hỏi 5 Trong khi đọc trang 46 SGK Văn 12 Kết nối tri thức

Ý nghĩa biểu tượng của hình ảnh “người đi”

Phương pháp giải:

Vận dụng khả năng suy luận, đọc kĩ và tìm ra các hình ảnh liên kết trong thơ.

Lời giải chi tiết:

Cách 1

“Người đi không hẹn ước”: ra đi chiến đấu không một lời hới ngày trở về. Đó là tinh thần chiến đấu tự nguyện, quả cảm, quên mình vì nước "Ra chiến trường chẳng tiếc đời xanh"

Sau khi đọc 1

Trả lời Câu hỏi 1 Sau khi đọc trang 47 SGK Văn 12 Kết nối tri thức

 Cảm hứng chủ đạo của bài thơ “Tây Tiến” là gì?

Phương pháp giải:

Đọc kĩ tác phẩm chú ý các hình ảnh và cảm xúc của nhân vật trữ tình

Lời giải chi tiết:

Cách 1

- Cảm hứng chủ đạo của bài thơ: tình cảm gắn bó sâu nặng với đoàn quân Tây Tiến, với thiên nhiên, con người Tây Bắc và tình yêu đất nước

Sau khi đọc 2

Trả lời Câu hỏi 2 Sau khi đọc trang 47 SGK Văn 12 Kết nối tri thức

Đọc đoạn thơ 1 và thực hiện các yêu cầu sau: 

a. Nêu ấn tượng về trạng thái cảm xúc của tác giả thể hiện ở hai câu thơ mở đầu. 

b. Cho biết hình dung của bạn về bức tranh thiên nhiên và con đường hành quân của đoàn binh Tây Tiến. 

c. Phân tích những hình ảnh thể hiện ấn tượng ban đầu của tác giả về đoàn quân Tây Tiến 

d. Nêu cảm nhận về nhạc điệu trong bốn câu thơ sau: 

Dốc lên khúc khuỷu dốc thăm thẳm

Heo hút cồn mây súng ngửi trời

Ngàn thước lên cao ngàn thước xuống 

Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi

Phương pháp giải:

Đọc kĩ bài thơ , vận dụng trí tưởng tượng và khả năng phân tích để thực hiện yêu cầu của đề bài. 

Lời giải chi tiết:

Cách 1

a. Ấn tượng về trạng thái cảm xúc được tác giả thể hiện ở hai câu thơ mở đầu:

“Sông Mã xa rồi Tây Tiến ơi”: Câu thơ như tiếng gọi chân thành, tha thiết xuất phát từ trái tim và tâm hồn người thi sĩ. Bằng cách sử dụng câu cảm thán mở đầu bài thơ, Quang Dũng đã gọi tên cảm hứng của bài thơ là nỗi nhớ cồn cào,da diết về núi rừng Tây Bắc.Bằng thủ pháp nghệ thuật nhân hóa, câu thơ trở nên đẹp diệu kì. “Sông Mã” không đơn thuần là con sông mà nó còn trở thành một hình ảnh hiện hữu, một nhân chứng lịch sử. 

Câu thơ thứ hai với điệp từ “nhớ” được lặp lại hai lần đã diễn tả trạng thái nhớ nhung, nỗi nhớ da diết đang ùa vào tâm trí Quang Dũng. Tính từ “chơi vơi” kết hợp với từ “nhớ” đã khắc sâu tình cảm nhớ nhung da diết của nhà thơ và nỗi nhớ đó như cơn thác lũ tràn vào tâm trí nhà thơ đã đẩy ông vào trạng thái bồng bềnh, hư ảo. 

b. Hình dung về bức tranh thiên nhiên và con đường hành quân của đoàn binh Tây Tiến. 

-  Vẻ đẹp hùng vĩ dữ dội 

 + Chủ yếu được sử dụng trong các câu thơ tả sương núi dày đặc, đồi núi hiểm trở và hoang sơ, bí hiểm của núi rừng: “Sài Khao sương lấp đoàn quân mỏi” – màn sương ở Sài Khao mênh mông dày đặc, có thể che kín cả một đoàn quân, trùm phủ núi rừng. “Dốc lên khúc khuỷu dốc thăm thẳm – Heo hút cồn mây súng ngửi trời” – Dốc núi quanh co trùng điệp vô tận, một bên vút lên cao ngất trời, một bên đổ xuống vực sâu. Núi rừng Tây Bắc còn hoang sơ, bí hiểm bởi tiếng thác oai linh , tiếng cọp hú gầm. Sức mạnh thiên nhiên khủng khiếp ấy đã ngự trị nơi núi rừng ấy tự bao giờ

- Vẻ đẹp lãng mạn nên thơ của thiên nhiên núi rừng chủ yếu được thể hiện trong các câu thơ miêu tả hoa, mưa rừng, chiều sương…

+ “Mường Lát hoa về trong đêm hơi” Hoa rừng tỏa hương, vương vấn trong đêm sương. 

+ “Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi”. Thung lũng mờ mịt, nhạt nhòa trong mưa. 

+ “Mai Châu mùa em thơm nếp xôi” 

c. Ấn tượng về tâm hồn mơ mộng, lãng mạn và cốt cách hiên ngang của người lính Tây Tiến.

+ Bất chấp hiện thực gian khổ, khắc nghiệt, tâm hồn người lính Tây Tiến vẫn rộng mở, đón nhận và trân trọng vẻ đẹp của thiên nhiên, con người và cuộc sống nơi đây (hoa về trong đêm hơi, mưa xa khơi, thác gầm thét, mùa em thơm nếp xôi,...); vẫn tràn đầy tinh thần lạc quan khi đối diện với gian nan, thử thách (Heo hút cồn mây súng ngửi trời).

+ Thậm chí, ngay cả trong mất mát, hi sinh, hình ảnh người lính Tây Tiến toát lên vẻ đẹp ngang tàng, kiêu dũng (không bước nữa, gục lên súng mũ bỏ quên đời,...).

d. 
– Ba câu thơ đầu gồm nhiều thanh trắc diễn tả cái gập ghềnh, hiểm trở của đèo dốc, nỗi vất vả, nhọc nhằn của người lính trên đường hành quân. Những từ láy tượng hình khúc khuỷu, thăm thẳm, heo hút,... khiến người đọc tưởng như có thể nhìn thấy những con đường quanh co, gập ghềnh, những đỉnh đèo hoang vắng khuất cả vào mây trời. Cách ngắt nhịp của câu thơ thứ ba như tạo thành một đường gấp khúc mang dáng núi,...

– Câu thơ cuối lại toàn thanh bằng gợi vẻ êm đềm của không gian và khoảnh khắc người lính Tây Tiến dừng chân, thu vào tầm mắt hình ảnh thung lũng trải rộng sau màn mưa. Mưa giăng đầy biến thung lũng thành “khơi xa” và những ngôi nhà nơi xóm núi như cánh buồm thấp thoáng trên mặt biển.

Sau khi đọc 3

Trả lời Câu hỏi 3 Sau khi đọc trang 47 SGK Văn 12 Kết nối tri thức

Trong kí ức của nhân vật trữ tình, hình ảnh đêm lửa trại và con người, cuộc sống miền Tây Bắc hiện lên với những nét đặc sắc gì? Những hình ảnh đó đã góp phần làm nổi bật hình tượng người lính Tây Tiến như thế nào?

Phương pháp giải:

Đọc kĩ tác phẩm, tìm ra những hình ảnh về đêm lửa trại và con người, cuộc sống miền Tây Bắc, chú ý đến những từ ngữ miêu tả tâm trạng của tác giả. 

Lời giải chi tiết:

Cách 1

1. Hình ảnh đêm lửa trại và con người, cuộc sống miền Tây Bắc trong kí ức của nhân vật trữ tình:

+ Bữa tiệc hoa: "Doanh trại bừng lên hội đuốc hoa" - hình ảnh ẩn dụ so sánh độc đáo, gợi tả không khí náo nhiệt, rực rỡ của đêm liên hoan văn nghệ.

+ Cảnh vật hòa quyện: "Kìa em xiêm áo tự bao giờ Khèn lên man điệu nàng e ấp". Âm thanh tiếng khèn, điệu múa của người con gái Thái hòa quyện cùng ánh lửa bập bùng tạo nên khung cảnh thơ mộng, trữ tình.

+ Sự giao hòa văn hóa: "Rượu say mèm, tiếng cười vang động núi". Bức tranh sinh hoạt vui vẻ, gắn kết giữa người lính và đồng bào Tây Bắc.

2. Những hình ảnh đó góp phần làm nổi bật hình tượng người lính Tây Tiến:

- Vẻ đẹp lãng mạn:

+ Tâm hồn yêu đời, lạc quan, dù trong hoàn cảnh gian khổ.

+ Tình yêu mến, gắn bó với đồng bào Tây Bắc.

- Vẻ đẹp bi tráng: Sống và chiến đấu đầy lãng mạn, hào hoa.

Sau khi đọc 4

Trả lời Câu hỏi 4 Sau khi đọc trang 47 SGK Văn 12 Kết nối tri thức

Trong hai đoạn 3, 4 hình tượng đoàn binh Tây Tiến được gợi ra qua những từ ngữ, hình ảnh nào? Khái quát đặc điểm của hình tượng này. 

Phương pháp giải:

Chú ý những từ ngữ, hình ảnh được gợi ra từ những từ ngữ miêu tả về hình tượng đoàn binh Tây Tiến, vận dụng tri thức Ngữ văn để khái quát hình tượng này.

Lời giải chi tiết:

Cách 1

*Hình tượng đoàn binh Tây Tiến trong hai đoạn 3, 4:

- Từ ngữ, hình ảnh:

+ "Đoàn binh không mọc tóc": Hình ảnh chân thực, thể hiện sự thiếu thốn, gian khổ của cuộc sống nơi rừng núi.

+ "Quân xanh màu lá dữ oai hùm": Vẻ ngoài xanh xao, ốm yếu nhưng vẫn giữ được khí phách hiên ngang, oai phong.

+ "Sông Mã gầm lên khúc độc hành": Tiếng gầm dữ dội của dòng sông như tiếng lòng của người lính Tây Tiến trước sự chia ly, mất mát.

+ "Mắt trừng gửi mộng qua biên giới": Hình ảnh thể hiện ý chí quyết tâm, lòng yêu nước nồng nàn của người lính.

+ "Rải rác biên cương mồ viễn xứ /Chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh": Hình ảnh bi tráng, thể hiện sự hy sinh thầm lặng của người lính.

- Đặc điểm:

+ Vẻ đẹp lãng mạn: Khả năng cảm nhận tinh tế trước vẻ đẹp thiên nhiên và con người.

+ Vẻ đẹp bi tráng: Vượt qua gian khổ, hiểm nguy, chiến đấu dũng cảm.

+ Tinh thần lạc quan, yêu đời: Sống và chiến đấu đầy lãng mạn, hào hoa.

+ Tình yêu quê hương, đất nước: Sẵn sàng hy sinh thầm lặng, không ngại gian khó.

Sau khi đọc 5

Trả lời Câu hỏi 5 Sau khi đọc trang 47 SGK Văn 12 Kết nối tri thức

Chỉ ra một số biểu hiện của phong cách lãng mạn trong bài thơ. Phân tích một biểu hiện mà bạn cho là đặc sắc.

Phương pháp giải:

Vận dụng tri thức Ngữ văn để phát hiện hiện ra các biểu hiện của phong cách lãng mạn.

Lời giải chi tiết:

Cách 1

– Một số biểu hiện của phong cách lãng mạn trong bài thơ Tây Tiến:

+ Cảm hứng khẳng định, ngợi ca lí tưởng cứu nước, khí phách anh hùng và sự hi sinh cao cả của người lính Tây Tiến.

+ Khám phá, khắc hoạ vẻ đẹp tâm hồn tinh tế, phóng khoáng, mơ mộng, lãng mạn của người lính Tây Tiến (khi đón nhận vẻ đẹp của thiên nhiên, con người và cuộc sống miền Tây Bắc; trong nỗi nhớ nhung và giấc mơ tình yêu, hạnh phúc,...).

+ Sử dụng nhiều yếu tố tương phản khi khắc hoạ hình tượng thiên nhiên Tây Bắc và hình tượng đoàn quân Tây Tiến.

- Phân tích tâm hồn lãng mạn: 

+ “Mắt trừng gửi mộng qua biên giới”: đôi mắt đang theo dõi kẻ thù với sự căm giận và quyết tâm

+ “Đêm mơ Hà Nội dáng kiều thơm”. nhớ đến những cô gái Hà Nội với vẻ đẹp thướt tha thanh lịch.

→ Mạnh mẽ là thế, nhưng cũng có đôi lúc người lính cũng đầy thơ mộng

Sau khi đọc 6

Trả lời Câu hỏi 6 Sau khi đọc trang 47 SGK Văn 12 Kết nối tri thức

Phân tích một số hình thức tổ chức ngôn ngữ đặc biệt trong bài thơ Tây Tiến

Phương pháp giải:

Vận dụng tri thức Ngữ văn, hiểu khái niệm “hình thức tổ chức ngôn ngữ”

Lời giải chi tiết:

Cách 1

- Phối hợp, hòa trộn nhiều sắc thái phong cách ngôn ngữ với những lớp từ vựng đặc trưng:

+ Ngôn ngữ trang trọng mang màu sắc cổ kính (đoàn binh, viễn xứ, biên cương, khúc độc hành,…)

+ Ngôn ngữ sinh động của tiếng nói hàng ngày (bỏ quên đời, cọp trêu người, không mọc tóc, chẳng tiếc đời xanh,…)

- Kết hợp từ độc đáo, mới lạ tạo nghĩa mới hoặc sắc thái mới cho từ ngữ (nhớ chơi vơi, súng ngửi trời, hoa đong đưa, dáng kiều thơm,…)

- Sử dụng hệ thống các địa danh, vừa tạo ấn tượng về tính cụ thể, xác thực của bức tranh thiên nhiên và cuộc sống con người lại vừa gợi được sự hấp dẫn xứ lạ phương xa

- Các câu thơ phối hợp đan xen thanh điệu nhằm tạo nên giọng thơ bi tráng

Sau khi đọc 7

Trả lời Câu hỏi 7 Sau khi đọc trang 47 SGK Văn 12 Kết nối tri thức

Hình tượng người lính Tây Tiến trong bài thơ từng bị phê phán là “xa lạ” với hình ảnh thực tế của anh bộ đội cụ Hồ thời kì kháng chiến chống thực dân Pháp. Theo bạn, vì sao có sự đánh giá như vậy? Hãy nêu quan điểm của bạn về vấn đề này. 

Phương pháp giải:

Vận dụng khả năng liên tưởng, tưởng tượng; vận dụng khả năng phản biện. 

Lời giải chi tiết:

Cách 1

*Lý do hình tượng người lính Tây Tiến bị đánh giá là “xa lạ”:

- Hình ảnh người lính lãng mạn, hào hoa khác với hình ảnh người lính giản dị, mộc mạc, lam lũ thường thấy trong thơ ca thời kì kháng chiến.

- Nhấn mạnh vào vẻ đẹp bi tráng: 

+ Nhắc đến sự hy sinh của người lính nhưng không đề cập đến những chiến công cụ thể.

* Quan điểm của tôi: Hình ảnh người lính Tây Tiến không hoàn toàn “xa lạ” mà vẫn thể hiện những phẩm chất chung của người lính Cụ Hồ như lòng yêu nước, ý chí quyết tâm chiến đấu, tình cảm đồng chí, đồng đội thắm thiết và tinh thần lạc quan, yêu đời. Ngoài ra, hình tượng người lính Tây Tiến là một hình tượng thơ độc đáo, mang đậm dấu ấn cá nhân của Quang Dũng. Qua đó, tác giả thể hiện niềm tự hào, sự trân trọng và nỗi nhớ nhung về một thời đã qua.

Kết nối đọc - viết

Trả lời Câu hỏi Kết nối đọc viết trang 47 SGK Văn 12 Kết nối tri thức

Viết đoạn văn (khoảng 150 chữ) trình bày cảm nhận của bạn về một nét đẹp của hình tượng người lính Tây Tiến.

Phương pháp giải:

Dựa vào những phân tích ở trên

Lời giải chi tiết:

Cách 1

Trong bài thơ "Tây Tiến" của Quang Dũng, hình tượng người lính Tây Tiến hiện lên với nhiều vẻ đẹp khác nhau, trong đó nổi bật nhất là vẻ đẹp lãng mạn, hào hoa. Vẻ đẹp lãng mạn, hào hoa của người lính Tây Tiến được thể hiện qua nhiều chi tiết trong bài thơ. Họ yêu thiên nhiên, say mê trước cảnh đẹp hùng vĩ của núi rừng Tây Bắc: "Dốc lên khúc khuỷu dốc thăm thẳm", "Heo hút cồn mây, súng ngửi trời", "Ngàn thước lên cao, ngàn thước xuống", "Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi". Họ cũng yêu văn hóa, nghệ thuật, thích ca hát, nhảy múa: "Doanh trại bừng lên hội đuốc hoa", "Kìa em xiêm áo tự bao giờ", "Khèn lên man điệu nàng e ấp", "Nhạc về Viên Chăn xây hồn thơ". Họ là những con người có tâm hồn phong phú, tinh tế, biết yêu thương và trân trọng cuộc sống. Tuy nhiên, cuộc sống của họ cũng đầy gian khổ, thiếu thốn và hiểm nguy. Dù vậy, họ vẫn giữ được tinh thần lạc quan, yêu đời và ý chí chiến đấu ngoan cường: "Sông Mã gầm lên khúc độc hành", "Rải rác biên cương mồ viễn xứ", "Chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh", "Anh về đất. Sông Mã gầm lên khúc độc hành". Vẻ đẹp lãng mạn, hào hoa của người lính Tây Tiến đã để lại ấn tượng sâu sắc trong lòng người đọc. Họ là những người anh hùng thầm lặng, góp phần vào công cuộc bảo vệ và xây dựng Tổ quốc.

Bài đọc

>> Xem chi tiết: Văn bản Tây Tiến (Quang Dũng)