Soạn bài Chuyện chức phán sự đền Tản Viên SGK Ngữ văn 12 tập 1 Cánh diều

- Cốt truyện : Có các sự kiện chính - có một tên tướng giặc nhà Minh tử trận ở gần đền, hồn của hắn tác quái. Nhân vật Ngô Tử Văn châm lửa đốt để trừ hại cho dân. Sau khi đốt đền, Tử Văn mơ thấy tên hung thần đòi trả đền và đe dọa. Chàng vẫn không sợ hãi, Thổ thần cảm phục trước hành động dũng cảm của Tử Văn, báo chàng về tội ác tên hung thần và cách đối phó. Tử Văn bị hai tên quỷ bắt xuống âm phủ. Trước Diêm Vương, Tử Văn đã tố cáo tội ác của tên hung thần để hắn bị trừng trị. Thổ thần được phục chức, nhờ lập công lớn Tử Văn giữ chức phán sự đền Tản Viên.

- Truyện được kể theo ngôi thứ ba, người kể chuyện là tác giả, kết hợp với điểm nhìn toàn tri giúp cho tư tưởng chủ đề của văn bản trở nên rõ ràng, khách quan hơn.

- Tác giả Nguyễn Dữ

+ Năm sinh, năm mất : Chưa rõ, vào khoảng thế kỷ 16, vào thời Lê Sơ và thời Mạc.

+ Quê quán: xã Đỗ Tùng, huyện Trường Tân, nay thuộc huyện Thanh Miện, tỉnh Hải Dương

+ Xuất thân: trong một gia đình khoa bảng, là con trai cả của Tiến sĩ Nguyễn Tường Phiêu

+ Sự nghiệp : Sáng tác duy nhất của ông là tác phẩm "Truyền kỳ mạn lục". Tác phẩm ghi chép tản mạn những truyện kì lạ được lưu truyền

- Tập Truyền kì mạn lục

+ Truyền kì mạn lục là tác phẩm viết bằng chữ Hán, gồm 20 truyện, ra đời vào nửa đầu thế kỉ XVI

+ Thể loại : thể loại tản văn, xen lẫn biền văn và thơ ca

+ Nội dung: Mang nhiều triết lý nhân sinh, giá trị đạo đức; Thể hiện hiện thực xã hội đương thời và số phận con người; Mang tinh thần dân tộc, tự hào văn hóa và phẩm chất con người Việt Nam.

+ Nghệ thuật: có sự tham gia của các yếu tố hoang đường, kì ảo. Sáng tạo trong xây dựng nhân vật và cốt truyện

- Tác giả Nguyễn Dữ

Nguyễn Dữ có người đọc là Nguyễn Tự, chưa rõ năm sinh năm mất, là một danh sĩ thời Lê Sơ, thời nhà Mạc sống vào khoảng thế kỉ XVI 

Ông sinh ra tại xã Đỗ Tùng huyện Trường Tân nay thuộc huyện Thanh Miện tỉnh Hải Dương. Ông là con trai cả Tiến sĩ Nguyễn Tường Phiêu. Nguyễn Dũ đã từng làm quan nhà Mạc sau đó về với nhà Lê làm Tri huyện Thanh Tuyền nhưng chỉ mới được một năm, vì bất mãn với thời cuộc, lấy cớ nuôi mẹ, xin về ở núi rừng Thanh Hóa

Ông xuất thân trong gia đình khoa bảng (cha đỗ tiến sĩ đời Lê Thánh Tông)

Ông từng đi thi và đã ra làm quan, sau đó không bao lâu thì từ quan lui về ẩn dật.

Ông để lại tác phẩm nổi tiếng là Truyền kì mạn lục qua tác phẩm có thể thấy được quan điểm sống và tấm lòng của ông với cuộc đời.

- Tập Truyền kì mạn lục

Thể loại: Truyền kì là một thể văn xuôi tự sự thời trung đại phản ánh hiện thực qua những yếu tố kì lạ, hoang đường. Trong truyện truyền kì, thế giới con người và thế giới cõi âm với những thánh thần, ma quỷ có sự tương giao. Điều này đã tạo nên sức hấp dẫn đặc biệt cho thể loại. Đằng sau những chi tiết phi hiện thực, người đọc có thể tìm thấy những vấn đề cốt lõi của hiện thực cũng như quan niệm và thái độ của tác giả.

Truyền kì mạn lục là tác phẩm duy nhất của Nguyễn Dữ, viết bằng chữ Hán, theo thể loại truyền kì, xen lẫn biền văn và thơ ca. Tác phẩm này gồm 20 truyện, mỗi truyện đều có lời bình của tác giả hoặc của một người có cùng quan điểm của tác giả. Truyền kì mạn lục đã phản ánh sâu sắc hiện thực thế kỉ 16.

Nhan đề Truyền kì mạn lục phản ánh hiện thực xã hội đương thời, số phận con người, tinh thần dân tộc và có sự tham gia của nhiều yếu tố hoang đường, kì ảo.

- Thánh Tản Viên

+ Xuất thân : là một nhân vật trong truyền thuyết Việt Nam, là vị thần cai quản dãy núi Ba Vì (tức núi Tản Viên), ông là một trong bốn vị thánh bất tử của tín ngưỡng dân gian người Việt, gọi là Tứ bất tử.

+ Các ngôi đền thờ thánh Tản Viên : Đền Lăng Sương ( Phú Thọ), đền Ngự Dội (Vĩnh Phúc), đền Thính, đền Tranh...

+ Hội đền Và tổ chức vào ngày rằm tháng Giêng để tưởng nhớ thánh Tản Viên

Khi Tử Văn đốt đền “Mọi người đều lắc đầu, lè lưỡi, lo sợ thay cho Tử Văn”. Qua đó thể hiện thái độ hèn kém, sợ sệt, không ai dám đứng ra chống lại cái ác, cái tà hoành hành dẫu biết yêu quái đem lại nhiều phiền muộn, quấy nhiễu nhân dân.

Thái độ của mọi người đối với hành động đốt đền của Tử Văn: mọi người đều lắc đầu lẽ lưỡi, lo sợ thay cho Tử Văn. Nhưng chàng vẫn vung tay không cần gì cả. Hành động của Tử Văn vô cùng dũng cảm, cứng rắn, dám làm những điều ai cũng phải sợ để diệt trừ cái ác, bảo vệ cuộc sống cho người dân.

Trước lời nói của viên bách hộ Tử Văn có thái độ: Tử Văn mặc kệ, vẫn cứ ngồi ngất ngưởng tự nhiên. Qua đó cho thấy thái độ ung dung, tự tin, không sợ hãi

Qua tâm sự của thổ thần em cảm thấy thương xót cho một vị quan có công với triều đình nhưng cuối cùng bị một tên ác gian lạ mặt xâm chiếm chốn thờ để rồi cuối cùng trở thành “một người áo vải nhà quê”. Qua đó cũng thể hiện sự bất công ở đời và hậu quả của vấn nạn tham nhũng, khi mà cái ác như “rễ mọc lan”, còn cái thiện bị chèn ép, đánh đuổi.

Tâm sự của thổ thần "Rễ ác mọc lan, khó lòng lay động". Tôi đã định thưa kiện nhưng mà có nhiều nỗi ngăn trở. Những đền miếu gần quanh, vì tham của đút, đều bênh vực cho nó cả. Tôi chỉ giữ được một chút lòng thành, nhwung không làm thế nào để thông đạt được lên, cho nên đành tạm ẩn nhẫn mà ngồi xó một nơi”. Câu nói đem lại cho em cảm xúc và suy nghĩ: lời tâm sự đã nói lên một hiện tượng nhức nhối trong xã hội đương thời: hiện tượng quan liêu, nạn quan tham; quan lại bị đồng tiền che mắt, cái xấu được mặc sức hoành hành, gây biết bao nỗi đau khổ cho người dân lương thiện.

Câu nói của Diêm Vương đem lại cho em suy nghĩ về vấn nạn tham nhũng ở chốn quan liêu. Dẫu cho vua đối xử công bằng, thưởng phạt phân minh với mỗi vị quan nhưng cuối cùng họ vẫn “dối trá càn bậy”, vì đồng tiền mà từ bỏ đạo đức, đối xử bất công, làm việc sai trái. Đặc biệt xảy ra ở đời nhà Hán, nhà Đường.

Câu nói của Diêm Vương “Lũ các ngươi chia tòa sở, giữ chức sự, cầm lệnh chí công, làm phép chí công, thưởng thì xứng đáng mà không thiên vị, phạt thì đích xác mà không nghiệt ngã, vậy mà con có sự dối trả càn bậy như thế”. 

Diêm vương đã tiến hành xử kiện, nghe lời phân giải của hai bên, xem xét chứng cớ và cuối cùng phán quyết đúng người đúng tội. Điều này cho thấy Diêm Vương là biểu tượng của công lí và sự chính nghĩa. Câu nói của Diêm Vương đem lại cho em suy nghĩ về tầm quan trọng của công lí và sự chính nghĩa trong xã hội. Nó cũng nhắc nhở chúng ta về trách nhiệm của mỗi người trong việc đấu tranh cho công lí và chống lại sự bất công.

Chi tiết như một lời cáo biệt đến người quen cũ. Bên cạnh đó là sự thông báo đến dương gian rằng Tử Văn đã trở thành “quan phán sự”. Thể hiện người tốt ắt gặp thiện, chính nghĩa ắt giành thắng lợi và người dám đứng lên vì chính nghĩa sẽ được mọi người kính trọng, đời đời nhớ ơn.

Chi tiết Tử Văn “chắp tay thi lễ” với người quen có ý nghĩa như một lời cáo biệt đến người quen cũ. Đây cũng là cách thể hiện phần nào tính cách của Tử Văn – một con người lễ độ, đầy nghĩa tiết với mọi người.

* Tóm tắt tác phẩm: 

Ngô Tử Văn, vốn là người khảng khái, chính trực, không chịu nổi sự tác yêu, tác quái của hồn ma tướng giặc Bách hộ họ Thôi nên đã đốt đền của hắn. Sau khi đốt xong, Tử Văn lên cơn sốt và khi đó chàng gặp hồn ma tướng giặc đòi trả đền và đe dọa bắt chàng xuống âm phủ. Chiều tối, Thổ Thần gặp để bày cách cho chàng cách đối phó với yêu quái. Xuống âm phủ, trước mặt Diêm Vương, Tử Văn dũng cảm vạch trần tội ác của tên hung thần. Sau cuộc đối chất, hồn ma bị trừng trị, Tử Văn được sống trở lại, nhận chức phán sự đền Tản Viên. 

* Văn bản chia 4 phần :

- Phần 1 : “Ngô Tử Văn...không cần gì cả” : Giới thiệu nhân vật và hành động đốt đền tả

- Phần 2 : “Đốt đền xong...khó lòng thoát nạn” : Cuộc gặp gỡ giữa Tử Văn và bách hộ họ Thôi và thổ thần

- Phần 3 : “Tử Văn vâng lời...sai lính đưa Tử văn trở về” : Cuộc đối chất ở Minh ti và Tử Văn thắng kiện

- Phần 4 : Đoạn còn lại : Tử Văn trở thành phán sự đền Tản Viên

- Những chi tiết liên quan đến lai lịch nhân vật Ngô Tử Văn:

+ Nguồn gốc : Ngô Tử Văn tên là Soạn, người huyện Yên Dũng, đất Lạng Giang. + Tính cách : Chàng vốn khảng khái, nóng nảy, thấy sự tà gian thì không thể chịu được, vùng Bắc người ta vẫn khen là một người cương trực.

- Tác giả lại lựa chọn những chi tiết đó để giới thiệu về nhân vật nhằm giúp người đọc hiểu rõ hơn về nhân vật. Thông qua nguồn gốc xuất thân và những đặc điểm tính cách, là cơ sở để lý giải những hành động của nhân vật về sau.

Những chi tiết liên quan đến lai lịch của Ngô Tử Văn trong văn bản: 

- Tên họ: Ngô Tử văn, tên là Soạn

- Quê quán: huyện Yên Dũng, đất Lạng Giang

- Tính tình: khảng khái, nóng nảy, thấy sự tà gian thì không thể chịu được

- Danh tiếng: Vùng Bắc người ta vẫn khen là một người cương trực.

Theo em, tác giả lại lựa chọn những chi tiết đó để giới thiệu nhân vật vì những chi tiết này mô rõ nét tính cách và phẩm chất của nhân vật. Những thông tin về lai lịch và danh tiếng của Ngô Tử Văn cho thấy anh là một người có uy tín trong cộng đồng. Tính cách khảng khái, cương trực, nóng nảy của Tử Văn cho thấy anh là một người yêu nước, dũng cảm, không ngần ngại đứng lên chống lại sự bất công. Những chi tiết này giúp tạo nên hình ảnh một nhân vật trung tâm mạnh mẽ và đầy tính nhân văn trong tác phẩm.

- Tử Văn được miêu tả trong mối quan hệ với các nhân vật : viên bách hộ họ Thôi, thổ công và Diêm Vương

- Qua các quan hệ này, em thấy Tử Văn hiện lên với phẩm chất anh hùng, đấu tranh cho chính nghĩa, can đảm không sợ cái chết.

+ Trong mối quan hệ với viên bách hộ họ Thôi : “ mặc kệ, ngồi ngất ngưởng”, dẫu trước sự đe dọa sẽ dẫn Tử Văn đến Phong Đô, khó tránh khỏi tai vạ nhưng Tử Văn không nói một lời, trước cái gian tà anh không hề e sợ hay bị lung lay dù chỉ một chút trước hành động chính nghĩa của mình

+ Trong mối quan hệ với thổ công: Tử Văn hiện lên là một con người nhân hậu, thương xót, đồng cảm và nóng giận thay cho những uất ức của thổ địa khi bị chiếm nơi thờ. Dẫu cho khi thổ công báo rằng viên bách hộ họ Thôi có kẻ chống lưng nhưng anh vẫn không sợ và quyết đấu tới cùng.

+ Trong mối quan hệ với Diêm Vương : Không e sợ mà dám cất lên tiếng nói dõng dạc đòi lại sự công bằng và quyết tâm vạch trần tội ác mà tên bách hộ họ Thôi phạm phải.

Trong truyện, Tử Văn được miêu tả tương quan với những nhân vật: hồn ma tướng giặc Bách hộ họ Thôi, Thổ Thần. Qua các tương quan này, nhân vật Tử Văn hiện lên với các phẩm chất: chính nghĩa, cương trực, dũng cảm, gạ dạ, luôn muốn trừ hại cho dân.

Cuộc gặp gỡ giữa Tử Văn với hồn ma tướng giặc:

Hồn ma tướng giặc Bách hộ họ Thôi, vốn là tên tướng bại trận của giặc Minh. Sau khi chết, trở thành hồn ma đuổi cả thổ công và mua chuộc những thổ thần bên cạnh để có thể tự do tác oai, tác quái. Khi nói chuyện với Ngô Tử Văn, hắn tự xưng là “Tản văn cư sĩ”, tỏ vẻ hiểu biết nhưng mục đích cuối cùng đe dọa, đòi trả lại đền. Không những là một tên gian ác, xảo trá, hồn ma tên tướng giặc còn giả vờ nhân nghĩa, lấy oai linh của quỷ thần hăm dọa để ép Ngô Tử Văn phải làm “Biết điều thì dựng trả ngôi đền như cũ. Nếu không thì vô cớ hủy đền Lư Sơn, Cố Thiệu sẽ khó lòng tránh khỏi tai vạ Tất cả những hành động hăm dọa của tên tướng giặc không thể làm Ngô Tử Văn e sợ, chàng mặc lệ, vẫn “cứ ngồi ngất ngưởng tự nhiên”. 

Hồn ma bách hộ họ Thôi là hiện thân cho cái ác, cái gian tà; đối lập với Ngô Tử Văn là người đại diện cho chính nghĩa, dũng cảm, cương trực, luôn tin tưởng vào hành động của bản thân mình.

Cuộc gặp gỡ giữa Tử Văn với Thổ Thần: Khi nghe lời kể của thổ Thần, Tử Văn hiểu rõ sự việc, cảm thấy bất bình, quyết tâm trừ bạo để bảo vệ người dân. Qua đó thể hiện sự chính nghĩa, khẳng định sự dũng cảm, chính trực của Tử Văn

Khi bị quỷ sứ bắt xuống âm phủ: Hồn ma Bách hộ họ Tôi kiện Tử Văn ở dưới âm phủ, Diêm Vương quát mắng Tử Văn, bênh vực hồn ma nhưng Tử Văn không run sợ, một mực kêu oan, kể lại sự việc bằng những lời lẽ cứng cỏi. Cho thấy được tính cách gan dạ, mạnh mẹ, cứng cỏi của Tử Văn.

- Nhân vật kì ảo

+ Hồn ma tên tướng giặc họ Thôi

+ Thổ công

+ Diêm Vương

+ Ngô Tử Văn

- Không gian kì ảo

- Ý nghĩa của các yếu tố kì ảo : Yếu tố kì ảo góp phần thể hiện một thế giới sinh động, nơi mà người âm và người dương có thể giao tiếp, qua đó thể hiện tính cách nhân vật. Bên cạnh đó, các yếu tố kì ảo góp phần giúp câu chuyện trở nên sinh động, hấp dẫn hơn.

- Sự tiếp thu, sáng tạo yếu tố kì ảo của Nguyễn Dữ thể hiện qua tính chất kì ảo của thế giới thần linh, ma quỷ. Thông qua thế giới đó, Nguyễn Dữ đã xây dựng một nơi mà cõi âm cũng có sự gian tà, Diêm Vương và các Phán quan đại diện cho công lí cũng bị lấp tai, che mắt. Qua đó thể hiện sự bất công, vấn nạn tham nhũng hoành hành trên dương gian, đang làm cho biết bao người dân phải rên xiết, khổ sở.

- Chức năng của người kể chuyện phần chính văn : Mang vai trò giới thiệu và dẫn dắt câu chuyện. Giới thiệu về lai lịch nhân vật, về bối cảnh xảy ra sự kiện ; dẫn dắt các sự kiện trong truyện đi theo một mạch thống nhất mà ở đây là theo mạch thời gian tuyến tính.

- Chức năng của người bình luận ở cuối truyện: Thể hiện quan điểm, tư tưởng của nhà văn, nhấn mạnh thông điệp muốn truyền tải – lòng dũng cảm và bản lĩnh của con người để đứng lên chiến đấu lại cái ác, giành lại chính nghĩa

Lời bình thể hiện tinh thần gan dạ, dũng cảm, sự cứng cỏi và lòng quyết tâm chiến đấu lại cái ác, dẫu muôn phần gian khó và dễ bị lung lay, cám dỗ thậm chí là nguy hiểm đến tính mạng. Nhưng trong cuộc đấu tranh giành lại chính nghĩa, con người ta cần tỉnh táo và vững lòng quyết tâm thì ắt sẽ giành chiến thắng. Đồng thời, qua đó còn thể hiện niềm tin vào công lý, cái thiện, cái chính nghĩa sẽ giành được thắng lợi cuối cùng, chỉ cần con người ta không chùn bước trong con đường đấu tranh giành lại chân lý.