Soạn bài Bài thơ của một người yêu nước mình SGK Ngữ văn 12 tập 2 Cánh diều

Chuẩn bị 1

Trả lời Câu hỏi 1 Chuẩn bị trang 69 SGK Văn 12 Cánh diều

Tìm hiểu thêm thông tin về tác giả Trần Vàng Sao và hoàn cảnh ra đời của tác phẩm

Phương pháp giải:

Đọc kĩ văn bản để trả lời câu hỏi

Lời giải chi tiết:

Cách 1

- Tác giả Trần Vàng Sao: 

+ Trần Vàng Sao tên thật là Nguyễn Đính, sinh năm 1941 ở Thừa Thiên Huế. 

+ Bút danh: Nguyễn Thiết, Lê Văn Sắc, Trần Sao.

+ Học vấn: Năm 1961, ông thi đỗ tú tài rồi vào Đại học Huế.

+ Giải thưởng: Ngày 12 tháng 11 năm 2021, tập thơ Bài thơ của một người yêu nước mình được trao thưởng Giải thưởng sách Quốc gia 2021.

- Trong sáng tác của Trần Vàng Sao luôn xuất hiện những bóng hình của con người, sự vật bé nhỏ có mảnh đời khốn khổ ở nơi làng quê.

- Thơ của Trần Vàng Sao mang theo điệu nói tựa như chính tác giả nói lên thành thơ chứ không còn là chắp bút viết nên những câu thơ. Là người con xứ Huế thân thương, thế nên mỗi khi lời thơ cất lên, mang theo giọng điệu huế gốc, đặc biệt, cuốn hút những cũng vẫn hết sức tự nhiên.

- Một số tác phẩm của ông: Hồi ký Tôi bị bắt (1976), Bài thơ của một người yêu nước mình (19-12-1967), Người đàn ông 43 tuổi nói về mình (1984), Buổi trưa giữa đường tôi ngồi núp mưa (1990)

- Hoàn cảnh ra đời tác phẩm: 

+ “Bài thơ của một người yêu nước mình” được sáng tác vào tháng 12-1967 khi ông đang ở trên chiến khu đầu nguồn sông Hương.

+ Là một bài thơ điển hình cho phong cách thơ Trần Vàng Sao, đánh dấu một lối đi riêng trong hành trình nghệ thuật chung của nhiều thế hệ nhà thơ trưởng thành từ những năm kháng chiến chống Mỹ.

+ Bài thơ này đã được nhiều thế hệ người Việt đọc, chép, lưu truyền cho nhau, được in trong rất nhiều sách và tuyển thơ, và được chọn là 100 bài thơ xuất sắc nhất Việt Nam thế kỷ 20.

Chuẩn bị 2

Trả lời Câu hỏi 2 Chuẩn bị trang 69 SGK Văn 12 Cánh diều

Nhan đề của bài thơ gợi cho em những suy nghĩ gì trước khi đọc?

Phương pháp giải:

Đọc kĩ nhan đề 

Vận dụng khả năng phân tích

Lời giải chi tiết:

Cách 1

Nhan đề của bài thơ đã thể hiện một cách chân thành và xúc động về tình yêu nước. Đất nước, vốn là đề tài không mới trong thơ, nhất là trong thơ ca kháng chiến, trong bối cảnh cuộc kháng chiến đầy khốc liệt, vận mệnh dân tộc và nhân dân đang phải gìn giữ từng phút từng giờ nhưng Trần Vàng Sao vẫn có cách nói riêng đầy mới mẻ về một vấn đề tưởng chừng rất cũ.

Trong khi đọc 1

Trả lời Câu hỏi 1 Trong khi đọc trang 69 SGK Văn 12 Cánh diều

Chú ý đối tượng mà nhân vật trữ tình hướng tới.

Phương pháp giải:

Đọc kĩ văn bản để trả lời câu hỏi

Lời giải chi tiết:

Cách 1

“Tôi yêu nước mình như thế”, tình yêu nước gắn liền với ký ức tuổi thơ ở miền quê nghèo dân dã mà tươi vui, gắn với âm thanh của bầy chim sẻ thơ ngây, hình ảnh cánh đồng ngập tràn hoa bưởi hoa ngâu và bông nứa trắng, ướp trong mùi hương nồng dịu của thóc khô sau mùa gặt. Và trong cõi thâm u nhất của khu vườn tuổi thơ tuơi đẹp đó, dần hiện lên bóng dáng thân thương nhất: Mẹ. Đó là người mẹ của chủ thể trữ tình “goá bụa khi mới 50”, nhưng là điển hình cho bao người mẹ Việt tảo tần “áo rách” và thương con vô bờ bến, thầm lặng hy sinh nhận gánh nỗi đau riêng mình “đêm nào cũng khóc”. Đó là người mẹ cần lao chung số phận buồn cùng đất nước oằn mình trong chiến tranh, khổ nghèo, mất mát, chia ly.

Trong khi đọc 2

Trả lời Câu hỏi 2 Trong khi đọc trang 69 SGK Văn 12 Cánh diều

Chú ý những hình ảnh, từ ngữ khắc họa hình ảnh mẹ.

Phương pháp giải:

Đọc kĩ văn bản để trả lời câu hỏi

Chú ý những hình ảnh, từ ngữ khắc họa hình ảnh mẹ

Lời giải chi tiết:

Cách 1

Hình ảnh mẹ “thức khuya dậy sớm”, dáng hình mẹ “năm nay ngoài năm mươi tuổi”, sự vất vả và cô đơn của mẹ khi “chồng chết đã mười mấy năm”, dẫu vậy nhưng mẹ vẫn “tần tảo” và mẹ luôn “thương” các con của mình. Vì cuộc sống khó khăn, gia cảnh vẫn còn nợ nần đã khiến mẹ “không vui” vì thế mà mẹ “ít khi cười” và mỗi khi mẹ “ngồi một mình”, mẹ thường “hay khóc” vì thương con. 

Trong khi đọc 3

Trả lời Câu hỏi 3 Trong khi đọc trang 70 SGK Văn 12 Cánh diều

Hãy hình dung về hình ảnh đất nước trong cảm nhận của nhân vật trữ tình.

Phương pháp giải:

Đọc kĩ văn bản

Chú ý các chi tiết miêu tả hình ảnh đất nước

Lời giải chi tiết:

Cách 1

Trong bức tranh hình ảnh đất nước Việt Nam, tác giả yêu đất này như một tình yêu vô bờ bến, nồng nàn và chân thành. Mẹ tác giả đốt củi trên rừng, cha tác giả làm cá ngoài biển, hình ảnh của họ như những người nông dân và ngư dân kiên cường, đang nối mạch, lắng lo cho cuộc sống bằng đất đai và biển cả. Chỉ bằng những công việc giản dị như thế ấy, tác giả đã lớn lên trên mảnh đất đầy tình yêu thương của xóm làng và cha mẹ. Nuôi lớn từ ngày mở đất, đất nước này là nơi hình thành và phát triển nền văn minh hàng nghìn năm. Bốn ngàn năm lịch sử, nước Việt đã nằm gai nếm mật, mỗi tấc đất mang theo nhiều câu chuyện, nỗi đau và hạnh phúc. Tiếng lòng như trứng Âu Cơ, một tình yêu bền vững và hy sinh cho sự phồn thịnh. Mỗi tiếng nói của người dân Việt cũng đong đầy hồn Thánh Gióng, sức mạnh và dũng khí để vượt qua mọi khó khăn. Tình yêu và niềm tự hào về đất nước này được diễn đạt qua những hình ảnh sống động của cuộc sống hàng ngày, làm cho đất nước trở nên đẹp đẽ và đầy ý nghĩa. 

Trong khi đọc 4

Trả lời Câu hỏi 4 Trong khi đọc trang 71 SGK Văn 12 Cánh diều

Liên hệ kiến thức lịch sử để hiểu điều tác giả mong muốn.

Phương pháp giải:

Tìm kiếm thông tin trên sách, báo, internet,...

Vận dụng kiến thức của bản thân

Lời giải chi tiết:

Cách 1

Đất nước khi ấy vẫn đang trong cuộc chiến tranh, nghèo đói và đồng bào ta từ Bắc vào Nam đều đang chờ một ngày đất nước dành được thắng lợi, nhân dân được sống trong hòa bình nơi mà chiến tranh không còn nữa, tạo ra sự đoàn kết giữa 2 miền. Bằng những câu thơ đầy tình cảm, hình ảnh thơ giản dị, tác giả muốn người đọc thấy được tình yêu đất nước trong ông, mượn lời thơ để tuyên truyền đến bạn đọc lòng yêu nước, nét đẹp trong cuộc kháng chiến, sự đấu tranh để giành lại độc lập thống nhất cho dân tộc và sự biết ơn về những người anh hùng quả cảm đã hi sinh thân mình để bảo vệ đất nước và hòa bình như ngày nay. 

Sau khi đọc 1

Trả lời Câu hỏi 1 Sau khi đọc trang 71 SGK Văn 12 Cánh diều

Trong cảm nhận của nhân vật trữ tình, đất nước hiện ra qua những hình ảnh nào? Đặc điểm chung của những hình ảnh ấy là gì?

Phương pháp giải:

Đọc kĩ văn bản để trả lời câu hỏi

Lời giải chi tiết:

Cách 1

+ Trong cảm nhận của nhà thơ, hình ảnh đất nước được hiện lên vô cùng giản dị, gần gũi tuy “nhà dột phên không ngăn nổi gió” nhưng “vẫn yêu nhau trong từng hơi thở”.

+ Đất nước còn gắn liền với những hình ảnh thân thương gần gũi của thiên nhiên, con người: như yêu cây cỏ ở trong vườn/ như yêu mẹ tôi chịu khó chịu thương/ nuôi tôi thành người hôm nay.

+ Đất nước gắn liền với những nét văn hóa đẹp đẽ: âm nhạc dân gian (mái đẩy, vọng cổ), tục lệ thờ cúng ông Táo của người dân.

+ Những hình ảnh đó là những hình ảnh quen thuộc, bình dị, đời thường, gắn liền với cuộc sống của nhân dân, là biểu trưng, bản sắc trong nét đẹp văn hóa của một đất nước, là truyền thống, phong tục của dân tộc Việt Nam. Nó không quá xa vời, cao siêu mà trở nên vô cùng gần gũi với con người. 

Sau khi đọc 2

Trả lời Câu hỏi 2 Sau khi đọc trang 71 SGK Văn 12 Cánh diều

Những từ ngữ, dòng thơ, câu thơ nào thể hiện trực tiếp tình cảm, cảm xúc của nhân vật trữ tình với đất nước? Phân tích ý nghĩa của dòng thơ có tính chất như một điệp khúc trong văn bản.

Phương pháp giải:

Đọc kĩ văn bản để trả lời câu hỏi

Lời giải chi tiết:

Cách 1

+ Câu thơ thể hiện tình yêu nước của tác giả: “Tôi yêu đất nước này như thế”, “Vẫn yêu nhau trong từng hơi thở”, “Lòng vẫn thương cây nhớ cội hoài”  

+ Nhân vật trữ tình yêu đất nước “như yêu cây cỏ ở trong vườn”, “như yêu mẹ tôi chịu khó chịu thương”

+ Điệp khúc: 

Tôi yêu đất nước này như thế

Tôi yêu đất nước này áo rách

Tôi yêu đất nước này lầm than

Tôi yêu đất nước này chân thật.

Mỗi điệp khúc là một luận điểm, một nội hàm khác nhau khi nhà thơ lặng ngẫm về tình yêu nước của chính mình. Bài thơ dẫn dắt người đọc đi qua từng không gian - thời gian, từng trạng thái tình cảm và hoài niệm đẹp.

Sau khi đọc 3

Trả lời Câu hỏi 3 Sau khi đọc trang 71 SGK Văn 12 Cánh diều

Hãy tìm các biểu hiện về giọng điệu của nhân vật trữ tình trong Bài thơ của một người yêu nước mình. Qua đó, em có suy nghĩ gì về tình cảm, thái độ của nhân vật trữ tình đối với đất nước?

Phương pháp giải:

Đọc kĩ văn bản, chú ý các biểu hiện về giọng điệu của nhân vật trữ tình

Nêu suy nghĩ của bản thân

Lời giải chi tiết:

Cách 1

+ Giọng điệu tươi vui gắn với âm thanh của bầy chim sẻ thơ ngây, hình ảnh cánh đồng ngập tràn hoa bưởi hoa ngâu và bông nứa trắng, ướp trong mùi hương nồng dịu của thóc khô sau mùa gặt.

+ Giọng điệu trầm ngâm khi nhắc về những nỗi vất vả của người mẹ và những khó khăn trong cuộc sống mà mẹ phải trải qua. 

+ Giọng điệu đầy tự hào về một truyền thống lịch sử, giọng điệu đanh thép để khẳng định sự quyết tâm sẽ dành được độc lập và thống nhất cho dân tộc. 

+ Đọc bài thơ ta thấy được nhân vật trữ tình có một lòng yêu nước tha thiết, nồng nàn. Đối với ông, chỉ khi con người biết gắn bó, yêu thương những gì gần gũi xung quanh thì mới có thể làm một công dân yêu nước, và tình yêu nước chỉ thực sự nồng nàn, làm nên sức mạnh để con người chiến đấu, hy sinh khi gắn với những gì gần gũi, máu thịt đời thường như cha mẹ, như người yêu, như quê hương xứ sở…

Sau khi đọc 4

Trả lời Câu hỏi 4 Sau khi đọc trang 72 SGK Văn 12 Cánh diều

Phân tích tác dụng của một biện pháp tu từ được nhà thơ sử dụng trong văn bản trên. 

Phương pháp giải:

Nhớ lại kiến thức về các biện pháp tu từ

Lời giải chi tiết:

Cách 1

- Biện pháp tu từ ẩn dụ trong câu thơ “Lòng vẫn thương cây nhớ cội hoài” 

- Tác dụng: 

+Làm cho câu thơ trở nên hay, sinh động, giàu sức biểu cảm 

+“Cây” và “cội” là hình ảnh biểu tượng cho quê hương, đất nước, những điều giản dị mà thân thuộc tác giả sẽ không bao giờ quên

+Qua đó thể hiện được tình yêu nước tha thiết của tác giả. 

Sau khi đọc 5

Trả lời Câu hỏi 5 Sau khi đọc trang 72 SGK Văn 12 Cánh diều

Quan niệm và cách thể hiện tình cảm đối với đất nước của Trần Vàng Sao trong bài thơ trên có gì giống và khác với Nguyễn Khoa Điềm qua đoạn thơ sau: 

Đất là nơi anh đến trường

Nước là nơi em tắm

Đất Nước là nơi ta hò hẹn

Đất Nước là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm

Phương pháp giải:

Đọc kĩ văn bản để trả lời câu hỏi

Lời giải chi tiết:

Cách 1

Cả hai nhà thơ đều thể hiện tình cảm sâu sắc đối với đất nước, cách họ tận hưởng và biểu hiện tình yêu này có sự đa dạng và phong phú, từ việc tận hưởng những trải nghiệm hàng ngày đến những cảm xúc tinh tế và sâu sắc. Tuy nhiên: 

+ Trong đoạn thơ của Trần Vàng Sao, hình ảnh của đất và nước được sử dụng để thể hiện tình cảm ôn hòa và gắn bó với quê hương. Anh ta diễn tả việc đến trường và tắm trong nước như là các hành động tự nhiên và thân thuộc, thể hiện sự kết nối sâu sắc với đất nước.

+ Trái ngược lại, Nguyễn Khoa Điềm trong đoạn thơ của mình sử dụng hình ảnh của một chiếc khăn đánh rơi để biểu lộ nỗi nhớ thầm lặng đối với đất nước. Ông ta khắc họa vùng quê và cảm xúc như một phần không thể thiếu trong cuộc sống và trải nghiệm cá nhân.

Sau khi đọc 6

Trả lời Câu hỏi 6 Sau khi đọc trang 72 SGK Văn 12 Cánh diều

Chọn và thực hiện một trong các nhiệm vụ sau: 

+ Dựa vào văn bản trên, hãy vẽ một bức tranh về đất nước. 

+ Hãy viết một đoạn/ bài thơ về đất nước với chủ đề “Đất nước tôi” 

+ Viết một đoạn văn (khoảng 10 – 15 dòng) giới thiệu một vẻ đẹp của đất nước trong cảm nhận của nhà thơ Trần Vàng Sao

Phương pháp giải:

Vận dụng kĩ năng viết đoạn văn đã học

Lời giải chi tiết:

Cách 1

Tục ngữ có câu: “Đoàn kết thì sống, chia rẽ thì chết”. Lịch sử dân tộc ta đã chứng minh đó là một chân lí vô cùng đúng đắn. Đoàn kết đã trở thành một truyền thống quý báu của dân tộc ta từ xưa đến nay.Đoàn kết là sự hợp tác chung tay góp sức để kết thành một khối thống nhất về cả tư tưởng lẫn hành động nhằm thực hiện một mục đích chung, đem lại lợi ích vì sự phát triển của tập thể. Đoàn kết là một truyền thống tốt đẹp của nhân dân ta, thể hiện qua sự tương trợ, giúp đỡ lẫn nhau bằng những hành động cụ thể, nhất là những khi gặp hoạn nạn, khó khăn.Đoàn kết là tập hợp mọi người thành một khối thống nhất, gắn kết chặt chẽ với nhau, không thể tách rời, cùng đồng lòng chung sức, hỗ trợ nhau để giải quyết công việc. Sự kết hợp ấy sẽ tạo nên sức mạnh to lớn giúp chúng ta vượt qua mọi khó khăn, rào cản vật chất cũng như tinh thần, đem lại kết quả tốt đẹp cho cuộc sống. Phải biết đoàn kết để cùng bảo vệ nền hòa bình dân tộc và xây dựng đất nước ngày càng phồn vinh, hạnh phúc.

Bài đọc

>> Xem chi tiết: Văn bản Bài thơ của một người yêu nước mình (Trần Vàng Sao)