Bài 16: Việt Nam kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, thống nhất đất nước giai đoạn 1954 – 1965 SGK lịch sử và địa lí 9 Kết nối tri thức

Mở đầu

Hình ảnh cây cầu Hiền Lương (trong di tích Đôi bờ Hiền Lương, tỉnh Quảng Trị) gợi cho em nhớ đến hoàn cảnh nào của nước ta sau năm 1954? Hãy chia sẻ những hiểu biết của em về những thành tựu của miền Bắc và những thắng lợi về quân sự của nhân dân miền Nam trong giai đoạn 1954 – 1965.

Phương pháp giải:

- Tìm hiểu qua sách, báo và internet về di tích Đôi bờ Hiền Lương, tỉnh Quảng Trị sau năm 1954.

 - Chỉ ra hoàn cảnh diễn ra ở cây cầu Hiền Lương , những thành tựu của miền Bắc và những thắng lợi về quân sự của nhân dân miền Nam trong giai đoạn 1954 – 1965.

Lời giải chi tiết:

- Hình ảnh cây cầu Hiền Lương gợi cho em nhớ đến sự chia cắt Bắc - Nam và cuộc đấu tranh thống nhất đất nước của dân tộc.

- Những thành tựu của miền Bắc trong giai đoạn 1954 – 1965 là: biến đổi cơ cấu xã hội, khôi phục kinh tế và hàn gắn vết thương chiến tranh, nhiều ngành nghề được đẩy mạnh phát triển

- Những thắng lợi về quân sự của nhân dân miền Nam trong giai đoạn 1954 – 1965:

+ Tập trung đấu tranh giữ gìn lực lượng, chuyển dần sang thế tiến công, làm thất bại bước đầu phương thức chủ nghĩa thực dân mới của Mỹ

+ Giữ vững và phát triển thế tiến công, đánh bại chiến lược “Chiến tranh đặc biệt” của Mỹ

?mục 1a

Trình bày những thành tựu tiêu biểu của miền Bắc trong cải cách ruộng đất, công cuộc khôi phục kinh tế và hàn gắn chiến tranh từ năm 1954 đến năm 1957.

Phương pháp giải:

- Đọc kĩ phần 1.a) Hoàn cảnh cải cách ruộng đất, khôi phục kinh tế và hàn gắn vết thương chiến tranh (1954-1957) (SGK trang 79,80)

- Chỉ ra những thành tựu tiêu biểu của miền Bắc trong cải cách ruộng đất, công cuộc khôi phục kinh tế và hàn gắn chiến tranh từ năm 1954 đến năm 1957.

Lời giải chi tiết:

- Trên 81 vạn héc-ta ruộng đất của đế quốc và địa chủ đã bị tịch thu, trưng thu, trưng mua và đem chia cho khoảng 2,2 triệu hộ nông dân và dân nghèo ở nông thôn.

- Sau cải cách ruộng đất, bộ mặt nông thôn miền Bắc thay đổi cơ bản, giai cấp địa chủ phong kiến bị xoá bỏ, giai cấp nông dân được giải phóng và trở thành người làm chủ ở nông thôn.

- Sản lượng nông nghiệp tăng vượt mức so với trước Chiến tranh thế giới thứ hai, giải quyết cơ bản nạn đói.

- Về công nghiệp, bên cạnh việc khôi phục, mở rộng các nhà máy đã có, nhiều nhà máy mới được xây dựng trong thời kì này. 

- Giao lưu hàng hoá phát triển, miền Bắc đã đặt quan hệ buôn bán với 27 nước.

- Trong giao thông vận tải, đường sắt và đường ô tô được khôi phục và phát triển, đường hàng không dân dụng quốc tế được khai thông.

?mục 1b

Hãy giới thiệu tóm tắt những thành tựu tiêu biểu của miền Bắc trong cải tạo quan hệ sản xuất, bước đầu phát triển kinh tế, văn hoá (1958 – 1960). Trong giai đoạn này, miền Bắc đã chi viện cho miền Nam như thế nào?

Phương pháp giải:

- Đọc kĩ phần 1.b) Cải tạo quan hệ sản xuất, bước đầu phát triển kinh tế, văn hoá (1958 – 1960) (SGK trang 80,81).

- Chỉ ra tắt những thành tựu tiêu biểu của miền Bắc trong cải tạo quan hệ sản xuất, bước đầu phát triển kinh tế, văn hoá (1958 – 1960); chi viện của miền Bắc cho miền Nam .

Lời giải chi tiết:

- Những thành tựu tiêu biểu của miền Bắc trong cải tạo quan hệ sản xuất, bước đầu phát triển kinh tế, văn hoá:

+ Trọng tâm là việc phát triển thành phần kinh tế quốc doanh, kinh tế tập thể 

+ Cuối năm 1960, miền Bắc có 40.000 hợp tác xã nông nghiệp, 172 cơ sở công nghiệp lớn do Trung ương quản lí và 500 cơ sở do địa phương quản lí, hơn 105.000 người buôn bán nhỏ tham gia các hình thức hợp tác

+ Tiến bộ về kinh tế đã tạo điều kiện cho văn hoá, giáo dục, y tế phát triển

+ Đến cuối năm 1960, miền Bắc căn bản xóa được nạn mù chữ ở miền xuôi cho những người dưới 50 tuổi.

- Trong giai đoạn này, miền Bắc còn làm nghĩa vụ của hậu phương lớn, chi viện cho miền Nam. Nhiều đơn vị vũ trang, cán bộ quân sự, chính trị, văn hoá, giáo dục, y tế được huấn luyện và đưa vào chiến trường tham gia hoặc phục vụ chiến đấu, xây dựng vùng giải phóng

?mục 1c

Khai thác tư liệu và thông tin trong mục, hãy giới thiệu tóm tắt những thành tựu tiêu biểu của miền bắc trong xây dựng cơ sở vật chất, kĩ thuật của chủ nghĩa xã hội (1961 – 1965) và chi viện cho miền Nam .

Phương pháp giải:

- Đọc kĩ tư liệu và thông tin trong mục ; phần 1.c) Bước đầu xây dựng cơ sở vật chất, kĩ thuật của chủ nghĩa xã hội và chi viện cho miền Nam (1961 – 1965) (SGK trang 81) .

- Chỉ ra những thành tựu tiêu biểu của miền bắc trong xây dựng cơ sở vật chất, kĩ thuật của chủ nghĩa xã hội (1961 – 1965) và chi viện cho miền Nam .

Lời giải chi tiết:

- Trong nông nghiệp, Nhà nước ưu tiên xây dựng và phát triển các nông trường, lâm trường quốc doanh.

- Công nghiệp nặng và công nghiệp nhẹ đều được đầu tư phát triển.

- Thương nghiệp quốc doanh chiếm lĩnh thị trường, góp phần ổn định đời sống nhân dân.

- Mạng lưới đường bộ, đường sắt, đường sông, đường biển được xây dựng, hoàn thiện, củng cố phục vụ nhu cầu giao lưu kinh tế và chi viện cho miền Nam. Nhờ đó, chỉ trong 5 năm, một khối lượng lớn lương thực, vũ khí, đạn dược, thuốc men được chuyển vào chiến trường miền Nam. Từ năm 1961 đến năm 1963, khoảng 4 vạn cán bộ, chiến sĩ đã được bổ sung cho chiến trường miền Nam.

?mục 2a 1

Phong trào Đồng Khởi nổ ra trong hoàn cảnh lịch sử nào? Nêu diễn biến, kết quả của phong trào.

Phương pháp giải:

- Đọc kĩ phần 2.a) Phong trào Đồng Khởi (SGK trang 81,82).

- Chỉ ra hoàn cảnh lịch sử, diễn biến, kết quả của phong trào Đồng Khởi.

Lời giải chi tiết:

- Hoàn cảnh lịch sử:

+ Sau khi Pháp rút khỏi miền Nam, đế quốc Mỹ can thiệp và dựng lên chính quyền Ngô Đình Diệm, âm mưu chia cắt lâu dài nước ta.

+ Mỹ và chính quyền Ngô Đình Diệm phá bỏ Hiệp định Giơ-ne-vơ, từ chối tổng tuyển cử, thi hành chiến dịch “tố cộng”, “diệt cộng”, tăng cường khủng bố, đàn áp nhân dân miền Nam; thực hiện “Luật 10/59” lê máy chém khắp miền Nam, giết hại nhiều người vô tội.

- Diễn biến của phong trào: Ngày 17/1/1960, dưới sự lãnh đạo của Tỉnh uỷ Bến Tre, nhân dân ba xã ở huyện Mỏ Cày đồng loạt nổi dậy đánh đồn bốt, diệt ác ôn, giải tán chính quyền địch. Cuộc nổi dậy lan ra toàn huyện Mỏ Cày và tỉnh Bến Tre.

- Kết quả của phong trào:

+ Từng mảng lớn bộ máy cai trị của chính quyền địch ở thôn, xã bị phá vỡ, các uỷ ban nhân dân tự quản được thành lập, ruộng đất của địa chủ, cường hào bị tịch thu và chia cho dân cày nghèo.

+ Từ Bến Tre, phong trào Đồng khởi lan khắp Nam Bộ, Tây Nguyên và một số nơi ở miền Trung Trung Bộ.

+ Giáng đòn mạnh mẽ vào chính sách thực dân mới của Mỹ ở miền Nam, làm lung lay tận gốc chính quyền Ngô Đình Diệm.

+ Đánh dấu bước phát triển nhảy vọt của cách mạng miền Nam, chuyển cách mạng từ thế giữ gìn lực lượng sang thế tiến công.

?mục 2a 2

Vì sao nói phong trào Đồng khởi đã đánh dấu bước phát triển nhảy vọt của cách mạng miền Nam? 

Phương pháp giải:

- Đọc kĩ phần 2.a) Phong trào Đồng Khởi (SGK trang 81,82).

- Chỉ ra lí do phong trào Đồng khởi đã đánh dấu bước phát triển nhảy vọt của cách mạng miền Nam.

Lời giải chi tiết:

Phong trào Đồng khởi đã đánh dấu bước phát triển nhảy vọt của cách mạng miền Nam vì phong trào đã chuyển cách mạng từ thế giữ gìn lực lượng sang thế tiến công. Trong khí thế đó, Mặt trận Dân tộc giải phóng miền Nam Việt Nam ra đời .

?mục 2b 1

Hãy mô tả những thắng lợi tiêu biểu của quân dân miền Nam trong chiến đấu chống chiến lược “Chiến tranh đặc biệt" của Mỹ .

Phương pháp giải:

- Đọc kĩ phần 2.b) Chống chiến lược “ Chiến tranh đặc biệt” của Mỹ (1961-1965) (SGK trang 83).

- Chỉ ra những thắng lợi tiêu biểu của quân dân miền Nam trong chiến đấu chống chiến lược “Chiến tranh đặc biệt" của Mỹ.

Lời giải chi tiết:

- Những thắng lợi tiêu biểu của quân dân miền Nam trong chiến đấu chống chiến lược “Chiến tranh đặc biệt" của Mỹ Năm

+ Năm 1962: 

• Đánh bại nhiều cuộc hành quân càn quét của quân đội Sài Gòn vào chiến khu D, căn cứ U Minh, Tây Ninh,...
• Đấu tranh phá “ấp chiến lược”, làm thất bại âm mưu bình định của Mỹ và chính quyền Sài Gòn

+ Năm 1963: Đánh bại cuộc hành quân càn quét của hơn 2 000 quân Sài Gòn do cố vấn Mỹ chỉ huy ở Ấp Bắc, mở ra khả năng quân dân miền Nam có thể đánh bại được chiến lược “Chiến tranh đặc biệt" của Mỹ

+ Năm 1964-1965: Mở những chiến dịch tiến công trên quy mô lớn và giành thắng lợi ở An Lão (Bình Định), Ba Gia (Quảng Ngãi), Đồng Xoài (Bình Phước), làm phá sản hoàn toàn chiến lược "Chiến tranh đặc biệt" của Mỹ.

?mục 2b 2

Khẩu hiệu “Thi đua Ấp Bắc, giết giặc lập công” cho em biết thêm điều gì về ý nghĩa của chiến thắng Ấp Bắc?

Phương pháp giải:

- Đọc kĩ phần 2.b) Chống chiến lược “ Chiến tranh đặc biệt” của Mỹ (1961-1965) (SGK trang 83).

- Chỉ ra ý nghĩa của chiến thắng Ấp Bắc.

Lời giải chi tiết:

- Khẩu hiệu “Thi đua Ấp Bắc, giết giặc lập công” đã khiến quân dân cả nước hưởng ứng nhiệt liệt trong thế chiến lược tiến công, giành thắng lợi ngày càng to lớn trên chiến trường miền Nam; hăng say lao động, sản xuất giỏi ở hậu phương lớn miền Bắc

- Khẳng định sự phát triển mới của nghệ thuật chỉ đạo tiến hành chiến tranh cách mạng của Đảng ta, đánh dấu sự phát triển của lực lượng vũ trang nhân dân

- Góp phần củng cố niềm tin vững chắc của nhân dân vào sự nghiệp cách mạng dưới sự lãnh đạo của Đảng, cổ vũ, động viên toàn dân quyết tâm tiến lên giành thắng lợi hoàn toàn

Luyện tập 1

Lập bảng hệ thống về những thành tựu tiêu biểu trong công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội của nhân dân miền Bắc và những thắng lợi về quân sự của quân dân miền Nam trong giai đoạn 1954 – 1965.

Phương pháp giải:

- Đọc kĩ phần 1. Những thành tựu tiêu biểu trong công cuộc xây dựng miền bắc xã hội chủ nghĩa (1954 – 1965) (SGK trang 79,80,81).

- Chỉ ra lý do chiến thắng Biên giới năm 1950 được coi là bước ngoặt của cuộc kháng chiến toàn quốc chống Pháp xâm lược.

Lời giải chi tiết:

Luyện tập 2

Em có ấn tượng nhất với thành tựu nào của miền Bắc hoặc thắng lợi tiêu biểu nào của miền Nam trong giai đoạn 1954 – 1965? Vì sao?

Phương pháp giải:

- Đọc kĩ phần 1. Những thành tựu tiêu biểu trong công cuộc xây dựng miền bắc xã hội chủ nghĩa (1954 – 1965) (SGK trang 79,80,81).

- Chỉ ra thành tựu của miền Bắc hoặc thắng lợi tiêu biểu của miền Nam trong giai đoạn 1954 – 1965 mà em ấn tượng.

Lời giải chi tiết:

- Em ấn tượng nhất với phong trào Đồng Khởi vì đã đánh dấu bước phát triển nhảy vọt của cách mạng miền Nam vì phong trào đã chuyển cách mạng từ thế giữ gìn lực lượng sang thế tiến công.

- Đồng Khởi là phong trào do những thành viên Việt Minh ở lại miền Nam Việt Nam kêu gọi nhân dân nổi dậy đồng loạt chống lại Hoa Kỳ và chính phủ Việt Nam Cộng hòa. Trước hết là những vùng nông thôn rộng lớn ở Nam Bộ và cả vùng núi Nam Trung bộ Việt Nam. Phong trào này diễn ra từ cuối năm 1959, đỉnh cao là năm 1960, nhanh chóng lan rộng khắp miền Nam làm tan rã cơ cấu chính quyền cơ sở nông thôn của chính phủ Việt Nam Cộng hòa thời kỳ Ngô Đình Diệm, dẫn đến sự thành lập của Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam.

Vận dụng 1

Lựa chọn một trong hai nhiệm vụ sau:

 Tìm hiểu thông tin từ sách, báo, internet, hãy chọn tư liệu phù hợp để chứng minh sự chi viện sức người, sức của của hậu phương miền Bắc đã góp phần quan trọng vào những thắng lợi quân sự ở tiền tuyến miền Nam từ năm 1961 đến năm 1965

Phương pháp giải:

- Tìm hiểu thông tin từ sách, báo, internet về điểm quan trọng của hậu phương miền Bắc với những thắng lợi quân sự ở tiền tuyến miền Nam từ năm 1961 đến năm 1965 hoặc về khu di tích Chiến thắng Ấp Bắc.

- Chỉ ra sự chi viện sức người, sức của của hậu phương miền Bắc đã góp phần quan trọng vào những thắng lợi quân sự ở tiền tuyến miền Nam từ năm 1961 đến năm 1965 hoặc giới thiệu về khu di tích Chiến thắng Ấp Bắc.

Lời giải chi tiết:

• Khắp nơi trên miền Bắc, các phong trào thi đua yêu nước được phát động rộng rãi, sôi nổi và liên tục, hàng triệu thanh niên nam nữ tình nguyện gia nhập lực lượng vũ trang, hàng triệu người đăng ký đi đầu trên các mặt trận sản xuất và chiến đấu.
•  Cả miền Bắc hành động theo tinh thần “thóc không thiếu một cân, quân không thiếu một người”, ngày đêm dồn sức cho miền Nam đánh Mỹ, quá nửa lực lượng và gần 80% vũ khí, đạn dược, phương tiện kỹ thuật sữ dụng trên chiến trường miền Nam do Đảng, Nhà Nước ta động viên từ hậu phương miền Bắc đưa vào. 
• Dưới sự chỉ đạo của Đảng, miền Bắc vừa ra sức sản xuất chi viện cho miền Nam, vừa chiến đấu ngoan cường chống cuộc chiến tranh phá hoại của đế quốc Mỹ: “Tính đến tháng 11/ 1968, quân và dân miền Bắc đã bắn rơi 3.243 máy bay địch, tiêu diệt, bắt sống nhiều giặc lái, bắn cháy, bắn chìm nhiều tàu chiến địch, tóm gọn nhiều toán biệt kích, thám báo của chúng”

Vận dụng 2

Lựa chọn một trong hai nhiệm vụ sau:

Tìm hiểu thông tin từ sách, báo, internet, hãy giới thiệu về khu di tích Chiến thắng Ấp Bắc và nêu lí do nên đến tham quan, học tập tại di tích này

Phương pháp giải:

- Tìm hiểu thông tin từ sách, báo, internet về điểm quan trọng của hậu phương miền Bắc với những thắng lợi quân sự ở tiền tuyến miền Nam từ năm 1961 đến năm 1965 hoặc về khu di tích Chiến thắng Ấp Bắc.

- Chỉ ra sự chi viện sức người, sức của của hậu phương miền Bắc đã góp phần quan trọng vào những thắng lợi quân sự ở tiền tuyến miền Nam từ năm 1961 đến năm 1965 hoặc giới thiệu về khu di tích Chiến thắng Ấp Bắc.

Lời giải chi tiết:

• Khu di tích Ấp Bắc là nơi ghi dấu chiến tích lịch sử oanh liệt. Đây là nơi diễn ra trận đánh lớn nhất miền Nam kể từ sau Hiệp định Giơ-ne-vơ vào ngày 2/1/1963, báo hiệu sự sụp đổ của chiến lược "Chiến tranh đặc biệt" mà Mỹ áp dụng trong chiến tranh xâm lược Việt Nam.
•  Mỗi người nên đến tham quan, học tập tại di tích này vì chiến thắng Ấp Bắc cho thấy đất nước ta là một quốc gia mang nhiều giá trị lịch sử dân tộc hào hùng khi quá khứ đã trải qua không biết bao nhiêu cuộc kháng chiến chống quân xâm lược để có thể bảo vệ nền độc lập như hiện nay.
•  Chiến thắng Ấp Bắc là một điển hình, có ý nghĩa lịch sử quan trọng không chỉ đối với nhân dân tỉnh Tiền Giang, mà còn có ý nghĩa đối với toàn miền Nam. Thắng lợi này không những chứng tỏ quân và dân ta ở miền Nam hoàn toàn có khả năng đánh thắng Mỹ về quân sự trong “Chiến tranh đặc biệt”, mà còn tạo ra nhiều tiếng vang trên thế giới, nâng cao danh thế của phong trào cách mạng miền Nam Việt Nam. Qua đó để lại nhiều giá trị lịch sử, văn hóa cho thế hệ mai sau.