Phương pháp luận lịch sử

Chủ nghĩa đa nguyên phương pháp luận, tri thức học hỗn loạn đã đặt vấn đề cho việc tiếp cận tong hợp nhiều chiều, nhiều kích thước của phương pháp lịch sử.

Sự truyền bá rộng rãi những tác phẩm độc đáo của Phâyraben ở phương Tây, ngoài nguyên nhân do chủ nghĩa "hỗn loạn” của nó gây nên, phải nói thêm rằng nó còn thu hút người đọc bởi xu hướng nhân đạo chủ nghĩa. Phâyraben coi khoa học như một phương tiện phát triển nhân cách và tiền đề sáng tạo của con người.

Mặc đù có nhiều đổi mới nhằm khắc phục những sai lầm của chủ nghĩa thực chứng mới, chủ nghĩa hậu thực chứng vẫn tiếp tục đường lối thủ tiêu thế giới quan triết học. Nhưng khi mô tả tình hình của chủ nghĩa thực chứng ở Mỹ, nhiều nhà viết lịch sử triết học ở phương Tây thường nêu lên những mệnh đề như: "những sự biến đổi mới", "xu hướng mới" thể hiện ở việc phục hồi lại siêu hình học được gọi là "siêu hình học mới". Những tư tưởng đại loại nhằm khôi phục địa vị của siêu hình học có thể bắt gặp ở các nhà thực chứng lôgíc: H. Bécman (H. Bergman), V. Senla (W. Sellars), H. Phây (H. Fligl); ở các nhà phân tích thực dụng chủ nghĩa: V. Quaintí (W. Quine), M. Hoaitơ (M. White.); ở các đại biểu của trường phái phân tích ngôn ngữ: P. Strasơn (P. Strawson); và những nhà hậu thực chứng chủ nghĩa: từ K. Pôppơ đến T. Kun, I.Lakatốt, T. Agatsi, M.Vatốpsky; ở những người cuồng nhiệt với "chủ nghĩa duy vật khoa học"; Gi. Sma J.Smart), P.Rôty. Việc đề xuất những yêu cầu như trên đánh dấu một sự chuyển biến quan trọng trong tư duy của các nhà triết học mang truyền thống duy khoa học. Tuy nhiên, việc các nhà hậu thực chứng quay lại những "vấn đề muôn thuở" đã kéo theo việc tái sinh những mâu thuẫn cũ và xuất hiện những mâu thuẫn mới, đồng thời mối bất đồng chung quanh câu hỏi: triết học là gì ? vẫn tiếp tục kéo dài.

Để chứng minh cho "sự định hướng lại" của việc tái lập siêu hình học, các nhà hậu thực chứng nêu lên khuyết điểm cơ bản của chủ nghĩa thực chứng là việc thổi phồng vai trò của nguyên tắc kinh nghiệm chủ nghĩa. Họ cực lực phê phán quan niệm về "những dữ kiện cảm tính", điểm tựa chính của chủ nghĩa kinh nghiệm. Họ khẳng định điểm xuất phát và điểm sơ khai của nhận thức không phải là những "yếu tố cho trước trực tiếp" nào đó, cũng không phải là những "quan sát" mà là lý thuyết. Các đối tượng được bày ra trước người nhận thức đều thông qua lăng kính lý luận, được "gói ghém" bằng lý luận. Họ nói rằng, chính sự ra đời của lý luận đã diễn ra từ tiền sử xa xưa với sự hình thành những khái niệm, những phạm trù của tư duy và ngôn ngữ con người. Còn sự phát triển của nó đã xảy ra trên cơ sở sự tương tác của cá nhân với hiện thực chung quanh, là "dữ kiện ban đầu" giúp con người tri giác được các hiện tượng, các sự kiện, giúp cho sự hình thành tri thức. Vì vậy, không thể chấp nhận quan điểm xem xét hiện thực ở ngoài lý luận.

Nhưng toàn bộ siêu hình học của chủ nghĩa hậu thực chứng có xu hướng đồng nhất hóa bản thể học với khoa học, hơn nữa còn đồng nhất hiện thực với thứ ngôn ngữ mà khoa học dùng để miêu tả hiện thực.

Nhiều đại biểu của chủ nghĩa hậu thực chứng, trên lời nói, thừa nhận tam quan trọng của bản thể học, nhưng họ không sao đi tới học thuyết về bản thể, không làm rõ đặc thù đối tượng của bản thể học, và như vậy, không thấy được những chức năng riêng vốn có của nó, trước hết là chức năng thế giới quan của triết học.

Vatốpsky (Wartofski) là một trong những đại biểu nổi tiếng nhất của xu hướng phục hồi siêu hình học trong chủ nghĩa hậu thực chứng.

Ông đã quan tâm tới xu hướng nghiên cứu quy trình phát sinh tri thức siêu hình học. Quả thực, chỉ có quan điểm lịch sử mới có khả năng soi sáng việc tìm kiểm những nguồn gốc phát sinh của siêu hình học. Thiếu những điều kiện đó, sẽ không thể hiểu dược tương quan hiện tại giữa tri thức siêu hình học và tri thức khoa học cụ thể. Ông có ý đồ xem xét mối liên hệ lịch sử giữa siêu hình học với những đặc điểm đặc thù và sâu sắc nhất của lương trí (ở đây Vatốpski đã đi theo truyền thống triết học cổ điển). Cuối cùng, những chức năng của siêu hình học đã được ông nêu lên như: chính xác hóa các khái niệm và quan niệm của lương tri, phê phán các cơ sở của khoa học cũng như các luận điểm cơ bản của khoa học, thực hiện chức năng gợi mở, xây dựng các mô hình cơ bản của nhận thức khoa học v.v..

Tuy vậy, Vatốpki vẫn chưa tìm ra được lời giải đáp cho vấn đề đã được đặt ra. Nguyên nhân của vấn đề như sau: ông chỉ đề ra nhiệm vụ phát biểu những luận đề sơ bộ về siêu hình học với tính cách là khoa học gợi mở. Hơn nữa, về siêu hình học, ông không xác định được nghĩa chính xác của thuật ngữ siêu hình học mà ông dùng (để khỏi lẫn lộn với rất nhiều nghĩa khác nhau trong lịch sử triết học cũng như trong tài liệu triết học hiện đại), ông cũng không giải quyết được những vấn đề triết học cơ bản và tính chất của những mệnh đề siêu hnh học (các tiêu chuẩn về tính chân thực của chúng, những hình thức liên hệ với những mệnh đề kinh nghiệm, V.V.). Thiếu điều đó thì không thể xác định được vai trò gợi mở của siêu hình học trong khoa học.

Đến đây ta thấy các công trình của các tác giả thuộc trường phái lịch sử trong phương pháp luận của khoa học đã chiếm một vị trí rõ rệt trong Những nghiên cứu Bôstôn về triết học của khoa học. Trào lưu này đã tạo ra khả năng xây dựng một loạt những mô hình cụ thể, lý thú của cấu trúc và sự phát triển của khoa học.

Loigiaihay.com