Phạm trù hình thái kinh tế - xã hội

Xã hội là tổng thể của nhiều lĩnh vực với những mối quan hệ xã hội hết sức phức tạp. Các nhà kinh điển của chủ nghĩa Mác - Lênin đã vận dụng phương pháp luận duy vật biện chứng để phân tích đời sống xã hội, tiến hành trừu tượng hóa các quan hệ xã hội và phân tách ra những quan hệ sản xuất, tức là những quan hệ kinh tế tồn tại một cách khách quan, tất yếu không phụ thuộc vào ý chí con người, tiến hành "giải phẫu" những quan hệ đó. Đồng thời, phân tích những quan hệ đó trong mối quan hệ phụ thuộc của nó với thực trạng phát triển của lực lượng sản xuất hiện thực. Phân tích những quan hệ đó trone mối quan hệ với toàn bộ những quan hệ xã hội khác, tức với những quan hệ thuộc kiến trúc thượng tầng chính trị-xã hội, từ đó cho thấy rõ xã hội là một hệ thống cấu trúc với các lĩnh vực cơ bản tạo thành. Đó là: lực lượng sản xuất, quan hệ sản xuất (hợp thành cơ cấu kinh tế của xã hội) và hệ thống kiến trúc thượng tầng của xã hội. Trong đó, quan hệ sản xuất vừa tồn tại với tư cách là hình thức kinh tế của sư phát triển lực lượng sản xuất, vừa tồn tại với tư cách là cái hợp thành cơ sở kinh tế của xã hội mà trên đó dựng lên một hệ thống kiến trúc thượng tầng chính trị, pháp luật, tôn giáo,…Trong lý luận của chủ nghĩa duy vật lịch sử, cấu trúc đó được gọi lả hình thái kinh tế - xã hội (hoặc "hình thái xã hội").